|
Doodijsgat of kettle
hole
|
|
|
| Een ketelgat of doodijsgat is een depressie of gat in een uitwasvlakte die wordt gevormd door terugtrekkende gletsjers of het afvoeren van overstromingswater. De ketels worden gevormd als gevolg van blokken dood ijs die zijn achtergelaten door terugtrekkende gletsjers en die omgeven raken door sediment dat is afgezet door smeltwaterstromen als er sprake is van toenemende wrijving. Het ijs raakt begraven in het sediment en wanneer het ijs smelt, blijft er een depressie achter die een ketelgat wordt genoemd, waardoor er op de uitwasvlakte een kuil ontstaat. |
| |
Meren vullen deze ketels vaak; dit worden ketelgatmeren genoemd. Een andere bron is de plotselinge drooglegging van een door ijs afgedamd meer, en wanneer het blok smelt, is het gat
dat het achterlaat een ketel. Terwijl het ijs smelt, kunnen zich wallen vormen rond de rand van het ketelgat. De meren die deze gaten vullen, zijn zelden meer dan 10 meter diep en vullen zich uiteindelijk met sediment. Onder zure omstandigheden kan zich een ketelmoeras vormen, maar onder alkalische omstandigheden zal het een ketelveengebied zijn. |
|
|
 |
| Doodijsgaten in Siberië |
|
| |
| Overzicht |
| |
Kettles zijn fluvioglaciale landvormen die ontstaan als gevolg van ijsblokken die afkalven van de voorkant van een terugtrekkende gletsjer en gedeeltelijk tot geheel worden begraven door gletsjeruitspoeling. Gletsjeruitspoeling ontstaat wanneer smeltwaterstromen wegstromen van de gletsjer en sediment afzetten om brede uitspoelingsvlakten te vormen die sandurs worden genoemd. Wanneer de ijsblokken smelten, blijven er ketelgaten achter in de sandur. Wanneer de ontwikkeling van talrijke ketelgaten de sanduroppervlakken verstoort, ontstaat er een wirwar van richels en heuvels, die lijken op kame- en keteltopografie. Ketelgaten kunnen ook voorkomen in bergrugvormige afzettingen van losse rotsfragmenten
die till worden genoemd. |
| |
| Ketelgaten kunnen ontstaan als gevolg van overstromingen die worden veroorzaakt door de plotselinge afwatering van een met ijs bedekt meer. Deze overstromingen, jökulhlaups genoemd, zetten vaak snel grote hoeveelheden sediment af op het oppervlak van de sandur. De ketelgaten worden gevormd door de smeltende blokken sedimentrijk ijs die werden getransporteerd en vervolgens begraven door de jökulhlaups. In veldobservaties en laboratoriumsimulaties uitgevoerd door Maizels in 1992 werd ontdekt dat er wallen worden gevormd rond de rand van ketelgaten die zijn gegenereerd door jökulhlaups. De ontwikkeling van verschillende soorten wallen is afhankelijk van de concentratie van rotsfragmenten in het gesmolten ijsblok en van hoe diep het blok werd begraven door sediment. |
| |
| De meeste ketelgaten zijn minder dan twee kilometer in diameter, hoewel sommige in het Amerikaanse Midwesten meer dan tien kilometer zijn. Puslinch Lake in Ontario, Canada, is het grootste ketelmeer in Canada en beslaat 160 hectare. Fish Lake in het noord-centrale Cascadegebergte van de Amerikaanse staat Washington is 200 hectare. |
| |
| De diepte van de meeste ketelgaten is minder dan tien meter. In de meeste gevallen vullen ketelgaten zich uiteindelijk met water, sediment of vegetatie. Als de ketel wordt gevoed door oppervlakte- of ondergrondse rivieren of beken, wordt het een ketelmeer. |
| |
Als de ketel zijn water ontvangt van neerslag, de grondwaterspiegel of een combinatie van beide, wordt het een ketelvijver of ketelmoeras genoemd, indien begroeid. Ketelvijvers die niet worden beïnvloed door de grondwaterspiegel, worden meestal droog tijdens de warme zomermaanden,
in welk geval ze als kortstondig worden beschouwd. |
|
|
 |
Een ketelgat in het Isunngua-hoogland,
centraal-westelijk Groenland |
|
| |
| Moerassen |
| |
| Als water in een ketel zuur wordt door ontbindend organisch plantaardig materiaal, wordt het een ketelmoeras; of, als de onderliggende bodems kalkhoudend zijn en de zure omstandigheden enigszins neutraliseren, wordt het een ketelveenland. Ketelmoerassen zijn gesloten ecosystemen omdat ze geen andere waterbron hebben dan neerslag. Zure ketelmoerassen en zoetwaterketels zijn belangrijke ecologische niches voor sommige symbiotische soorten flora en fauna. |
| |
| De Kettle Moraine, een regio in Wisconsin die een gebied beslaat van Green Bay tot zuid-centraal Wisconsin, heeft talrijke ketelmeren, morenen en andere gletsjerkenmerken. Het heeft veel ketelmeren, waarvan sommige 61 m diep zijn. |
| |
 |
| Een ketelvijver in het wandelgebied Hossa, Suomussalmi, Finland |
|
|
 |
| Talrijke ketelmeren grenzen aan de Denali Highway in Alaska |
|
|
|
|
|
|
|
