Esker

Een esker of smeltwaterrug is een heuvel in het landschap of onder de grond die is veroorzaakt door smeltwater onder een ijskap, zoals een gletsjer. Deze heuvel bestaat uit glaciofluviaal sediment (zand vermengd met grind en keien die klein genoeg waren om door het water te worden meegenomen) dat is achtergelaten in de bedding van de smeltwaterstroom. Eskers kunnen honderden kilometers lang zijn en tientallen meters hoog, volgen de richting van de ijslaag en hebben een slingerend verloop.

Esker gebruikt als wandelpad.

Os in het Zweedse Fulufjället Nationaal Park

De Einunndalen esker in Noorwegen

Geologie

Er wordt beweerd dat de meeste eskers zijn gevormd in met ijs ommuurde tunnels door stromen die in en onder gletsjers stroomden.
Ze ontstonden meestal rond de tijd van het gletsjermaximum, toen de gletsjer langzaam en traag was. Nadat de vasthoudende ijsmuren waren weggesmolten, bleven de stroomafzettingen achter als lange kronkelende ruggen.

Eskers kunnen zich ook boven gletsjers vormen door ophoping van sediment in supraglaciale kanalen, in spleten, in lineaire zones tussen stilstaande blokken, of in smalle inhammen aan gletsjerranden. Eskers ontstaan in de buurt van de eindzone van gletsjers, waar het ijs niet zo snel beweegt en relatief dun is.

De plastische stroming en het smelten van het basale ijs bepalen de grootte en vorm van de subglaciale tunnel. Dit bepaalt op zijn beurt de vorm, samenstelling en structuur van een esker. Eskers kunnen bestaan als een enkel kanaal, of kunnen deel uitmaken van een vertakkingssysteem met zijrivieren van eskers. Ze worden niet vaak aangetroffen als doorlopende ruggen, maar hebben gaten die de kronkelende segmenten scheiden.
De kamtoppen van eskers zijn meestal niet erg lang vlak en zijn over het algemeen knobbelig. Eskers kunnen een brede of scherpe kuif hebben met steile wanden. Ze kunnen honderden kilometers lang worden en zijn over het algemeen 20-30 m hoog.

Het pad van een esker wordt bepaald door de waterdruk ten opzichte van het bovenliggende ijs. Over het algemeen was de druk van het ijs zo
hoog dat eskers in de richting van de gletsjerstroom konden stromen, naar de laagst mogelijke punten, zoals valleien of rivierbeddingen, zouden dwingen, die kunnen afwijken van het directe pad van de gletsjer. gletsjer. Dit proces levert de brede eskers op waarop wegen en snelwegen
kunnen worden gebouwd. Minder druk, die optreedt in gebieden dichter bij het gletsjermaximum, kan ervoor zorgen dat ijs over de stroom stroomt en steile wanden en scherp gebogen tunnels creëren.

De concentratie van steenpuin in het ijs en de snelheid waarmee sediment door smelten en stroomopwaarts transport in de tunnel wordt afgeleverd, bepalen de hoeveelheid sediment in een esker. Het sediment bestaat over het algemeen uit grofkorrelig, door water aangevoerd zand en grind, hoewel er grindachtige leem kan worden aangetroffen waar het rotsafval rijk is aan klei. Dit sediment is gestratificeerd en gesorteerd en bestaat meestal uit materiaal ter grootte van een kiezelsteen/kasseien met af en toe rotsblokken. Het beddengoed kan onregelmatig zijn, maar is bijna altijd aanwezig, en kruislings beddengoed is gebruikelijk.

Er zijn verschillende gevallen waarin zich na de ijstijd landinwaartse duinen naast eskers hebben ontwikkeld. Deze duinen worden vaak aangetroffen aan de lijzijde van eskers, als de esker niet evenwijdig aan de heersende wind is georiënteerd. Voorbeelden van op eskers ontwikkelde duinen zijn te vinden in zowel Zweeds als Fins Lapland.

In depressies in eskers kunnen zich meren vormen. Deze meren kunnen aan de oppervlakte geen in- en uitstroom hebben en kunnen in de loop van de tijd drastische schommelingen vertonen.

Afbeelding-1

Afbeelding-2

Afbeelding-3

1: Luchtfoto van een gedeeltelijk verdronken esker in Billudden in het noorden van Uppland, Zweden. De vorm wordt gewijzigd door kustprocessen.

2: Delen van de Denali Highway in Alaska zijn gebouwd op eskers.

3: Eskers in Sims Corner Eskers en Kames National Natural Landmark, Washington, VS. Bomen aan de rand van de esker en de eenbaansweg
die de esker oversteekt, rechts op de foto, geven schaal weer.

Leven op eskers

Eskers zijn van cruciaal belang voor de ecologie van Noord-Canada. Verschillende planten die op eskers groeien, waaronder berenwortel en veenbessen, zijn belangrijk voedsel voor beren en migrerende watervogels; Dieren, van grizzlyberen tot toendrawolven en grondeekhoorns, kunnen zich in de eskers ingraven om de lange winters te overleven.

Voorbeelden van eskers

Nederland

Een Nederlandse esker ligt ten noordoosten van Almelo bij Langeveen. Deze is in het Saalien gevormd. De esker is deels door erosie verdwenen, overdekt door jongere sedimenten, vergraven of gaat schuil onder bebouwing. De resten van de esker zijn zichtbaar als koppen in het landschap.
In de ondergrond is het systeem nog min of meer aaneengesloten. Later hebben onder invloed van de wind verstuivingen plaatsgevonden en is op
de overgang van een hoger en droger naar een lager en vochtiger terrein een dekzandrug ontstaan. Aangenomen wordt dat de Leewal, gelegen tussen Exloo en Odoorn, een andere esker is.

De ideale typische Esker van St. Olavsormen
nabij Egersund in Noorwegen

Typisch zicht in het Finse Merengebied:
Een Esker tussen twee meren

Deze Esker loopt langs de rand van een
gletsjergeul van Gatschow (Duitsland)

Europa

In Zweden strekt Uppsalaåsen zich uit over 250 km en loopt door de stad Uppsala. De Badelundaåsen esker loopt over meer dan 300 km van Nyköping naar het Siljanmeer. Pispala's Pyynikki Esker in Tampere, Finland, ligt op een esker tussen twee meren die zijn uitgesleten door gletsjers. Een soortgelijke site is Punkaharju in het Finse merengebied.

Het dorp Kemnay in Aberdeenshire, Schotland heeft een esker van 5 km, plaatselijk de Kemb Hills genoemd. In Berwickshire in het zuidoosten van Schotland ligt Bedshiel Kaims, een 3 km lang exemplaar dat tot 15 m hoog is en een erfenis is van een ijsstroom in de Tweed Valley.

Bronnen: atselijk de Kemb Hills genoemd. In Berwickshire in het zuidoosten van Schotland ligt Bedshiel Kaims, een 3 km lang exemplaar dat tot 15 m hoog is en een erfenis is van een ijsstroom in de Tweed Valley.

Bronnen: Wikipedia-nl, Wikipedia-en, Wikipedia-de

Categorieën: Klimaat en klimaatverandering I Weer en klimaat A tot Z