|
|
|
| Een ijsberg is een drijvende ijsmassa afkomstig van een gletsjer of een ijskap |
| |
| Binnen de poolcirkels is, door het poolklimaat, een groot aantal gletsjers te vinden die tot aan de zee reiken. Zo'n gletsjer schuift heel langzaam op naar beneden. Wanneer een gletsjer de zee bereikt, breken er grote brokken ijs af die vervolgens wegdrijven. Deze ijsbergen worden via de zeestroom naar warmere streken vervoerd en kunnen een afstand van meer dan 3000 kilometer afleggen alvorens ze geheel gesmolten zijn. |
| |
De grootste ijsberg die ooit is geregistreerd was een Antarctische tafelijsberg van 335 bij 97 kilometer die op 12 november 1956 door de USS Glacier werd waargenomen op 240 kilometer
ten westen van Scott Island, in de zuidelijke Stille Oceaan. |
| |
| IJsbergen kunnen een sissend geluid maken, doordat de lucht die onder druk in de ijsmassa zit opgesloten, tijdens het smelten vrijkomt. Deze opgesloten lucht (air pockets) is er ook de oorzaak van dat de dichtheid van een ijsberg niet noodzakelijkerwijs homogeen is; de plaatselijke dichtheid kan verschillen van de gemiddelde dichtheid van de gehele ijsberg. |
|
|
 |
| Een ijsberg bij Groenland |
|
| |
| Samenstelling en formaat |
| |
Doordat de dichtheid van ijs 10% kleiner is dan die van zeewater (circa 917 kg/m³ respectievelijk circa 1024 kg/m³), blijft een ijsberg drijven,
maar steekt slechts voor een klein deel boven het water uit. Deze verhouding is niet exact te bepalen omdat het percentage zuurstof in het ijs per ijsberg kan verschillen. Wel is zeker dat een ijsberg slechts voor een vijfde tot een zevende boven water ligt. Van een ijsberg zijn alleen de (smalle) uitstekende delen boven het water zichtbaar en niet de brede basis die onder water ligt. In tegenstelling tot het zeewater waarin zij drijven bevatten ijsbergen géén zout, omdat ze uiteindelijk afkomstig zijn van door zoetwater gevormde objecten. |
| |
 |
| Een ijsberg bij Groenland |
|
|
 |
| Totaalopname van een ijsberg |
|
| |
| IJsbergen zijn in het algemeen groot. De meeste hebben een hoogte tot 50 meter. Sommige steken meer dan 100 meter boven het water uit, vergelijkbaar met de hoogste kerktorens. In de Baffinbaai is ooit een ijsberg van 215 meter hoogte gesignaleerd. |
| |
Ook de horizontale afmetingen kunnen aanzienlijk zijn. In 2010 ontstond er bij Groenland een ijsberg met een oppervlakte van 260 km².
Een blauwe ijsberg die vastzit in het IJsfjord van Ilulissat. |
| |
| Blauwe ijsbergen bestaan uit sterk samengeperst ijs waar geen luchtbellen meer in zitten. Deze ijsbergen ontstaan wanneer een deel van de gletsjer honderden jaren onder extra grote druk heeft gestaan waardoor het ijs nog meer samengeperst is. Wanneer de gletsjer de zee bereikt breken de wittere delen af. |
| |
| Afstanden over zee |
| |
Door wind en zeestromen leggen ijsbergen 20 tot maximaal 100 kilometer per dag af. Ten zuiden van Newfoundland (47° NB) komen de ijsbergen
in het water van de warme Golfstroom met een temperatuur van 18 tot 20 graden Celsius. Daarna smelten ze over het algemeen binnen een week weg. Wanneer ze het langer vol houden drijven ze verder naar het zuiden. De grootste houden het in de Golfstroom nog een maand uit. In 1926 is
er zelfs een ijsberg bij de Bermuda-eilanden (32° NB) gesignaleerd. |
| |
| Op het noordelijk halfrond worden per jaar zo'n 12.000 ijsbergen gevormd, waarvan er 8000 ontstaan langs de Groenlandse westkust. Een kleine 400 ervan drijven met de koude Labradorstroom zuidwaarts tot bij Newfoundland. Daar vormen ze een gevaar voor de scheepvaart. |
| |
| Vooral de kleinere brokken waarin ijsbergen uiteenvallen zijn gevaarlijk, doordat ze voor de radar onzichtbaar zijn. De mist, die vaak in gebieden met smeltend ijs ontstaat, maakt het nog gevaarlijker. Anderzijds vormen de honderden ijsbergen voor de kust van Newfoundland ieder jaar van de lente tot vroege zomer een belangrijke toeristische trekpleister. |
| |
| Doordat 80-90 % van de ijsmassa zich onder water bevindt, bestaat het gevaar dat men een vertekend beeld krijgt van de werkelijke omvang van de ijsberg, of wordt hij veel te laat opgemerkt. Als een schip tegen een ijsberg vaart kan dit tot een ramp leiden, zoals met de RMS Titanic op 14 april 1912. Daarom worden de bewegingen van ijsbergen door de International Ice Patrol gevolgd. |
|
|
 |
De ijsberg die mogelijk de Titanic tot zinken
heeft gebracht |
|
| Er zijn naast de vlakke ijsschotsen die hieronder specifiek worden beschreven nog ruwweg zes vormen ijsbergen te herkennen: |
| |
| 1: IJsschots (Tubular) |
| Vlakke vorm |
| 2: Wig (Wedge) |
| Aan de ene kant een steile wand en aan de andere een glooiende helling. |
| 3: Koepel (Dome) |
| IJsberg met een koepelvorm |
| 4: Droogdok (Drydock) |
| Twee delen die alleen onder water aan elkaar verbonden zijn. |
| 4A: Brug (Bridge) |
| Een variant van het droogdok, waarbij de twee delen zowel boven als onder water met elkaar verbonden zijn. |
| 5: Pinakel (Pinnacle) |
| deze heeft één of meerdere uitsteeksels. |
| 6: Blok (Blocky) |
| naar verhouding plat met een steile helling langs alle zijden. |
|
|
 |
IJsbergvormen: 1. IJsschots of vlakke vorm;
2. Wig; 3. Koepel; 4. Droogdok; 5. Pinakel;
6. Blok. |
|
 |
| IJsberg met een gat in de zeestraat ten zuiden van Upernavik, Groenland. |
|
|
 |
Tafelvormige ijsberg, nabij Brown Bluff in de
Antarctische Sound bij het Tabarin-schiereiland. |
|
|
 |
Noordelijke rand van ijsberg B-15A in de
Rosszee, Antarctica, 29 januari 2001 |
|
| |
| IJsschotsen |
| Een ijsschots is een apart soort ijsberg. Hij is plat en heeft steile hellingen langs de randen. IJsschotsen ontstaan doordat stukken van een ijsplateau (drijfijs) afbreken. Een ijsschots kan kilometers lang worden. De extreme varianten zijn vooral rond Antarctica te vinden. In tegenstelling tot het noordelijk halfrond zijn ijsbergen daar niet aan seizoenen gebonden en komen ze het hele jaar voor. |
| |
| |
| Vóór 1914 bestond er geen systeem om ijsbergen te volgen om schepen tegen aanvaringen te beschermen, ondanks het fatale zinken van schepen door ijsbergen. In 1907 ramde de SS Kronprinz Wilhelm, een Duitse liner, een ijsberg en kreeg een verbrijzelde boeg, maar ze kon haar reis nog steeds voltooien. De komst van waterdichte compartimentering in de scheepsbouw leidde ertoe dat ontwerpers hun schepen onzinkbaar verklaarden. |
| |
Tijdens het zinken van de Titanic in 1912 doodde de ijsberg die de Titanic deed zinken meer dan 1.500 van de geschatte 2.224 passagiers en bemanningsleden, wat de claim 'onzinkbaar' ernstig beschadigde. Voor de rest van het ijsseizoen van dat jaar patrouilleerde de Amerikaanse marine de wateren en hield ze toezicht op ijsbewegingen. In november 1913 kwam de International Conference on the Safety of Life at Sea in Londen bijeen om een permanenter systeem voor het observeren van ijsbergen te bedenken. Binnen drie maanden hadden de deelnemende maritieme naties de International Ice Patrol (IIP) opgericht. Het doel van de IIP was om gegevens over meteorologie en oceanografie te verzamelen om stromingen, ijsstroom, oceaantemperatuur en zoutgehaltes te meten. Ze hielden toezicht op ijsberggevaren nabij de Grand Banks van Newfoundland en gaven
de "grenzen van al het bekende ijs" in die omgeving aan de maritieme gemeenschap. De IIP publiceerde hun eerste gegevens in 1921, wat een jaar-op-jaar vergelijking van ijsbergbewegingen mogelijk maakte. |
| Technologische ontwikkeling |
Luchtbewaking van de zeeën in de vroege jaren 1930 maakte de ontwikkeling mogelijk van chartersystemen die de zeestromingen en ijsberglocaties nauwkeurig konden beschrijven.
In 1945 werd met experimenten de effectiviteit van radar bij het detecteren van ijsbergen getest. Een decennium later werden oceanografische controleposten opgericht om gegevens te verzamelen; deze posten worden nog steeds gebruikt voor milieustudies. In 1964 werd voor het eerst een computer op een schip geïnstalleerd voor oceanografische controle, wat een snellere evaluatie van gegevens mogelijk maakte. In de jaren 1970 werden ijsbrekers uitgerust met automatische transmissies van satellietfoto's van ijs in Antarctica. Systemen voor optische satellieten waren ontwikkeld, maar werden nog steeds beperkt door weersomstandigheden.
In de jaren 1980 werden drijvende boeien gebruikt in Antarctische wateren voor oceanografisch
en klimaatonderzoek. Ze zijn uitgerust met sensoren die de temperatuur en stromingen van de oceaan meten. |
| |
| Zijwaarts gerichte luchtradar (SLAR) maakte het mogelijk om beelden te verkrijgen ongeacht de weersomstandigheden. Op 4 november 1995 lanceerde Canada RADARSAT-1. Ontwikkeld door de Canadian Space Agency, levert het beelden van de aarde voor wetenschappelijke en commerciële doeleinden. |
|
|
 |
Een ijsberg wordt door drie schepen van de
Amerikaanse marine voortgeduwd in
McMurdo Sound, Antarctica |
|
| |
| Dit systeem was het eerste dat gebruik maakte van synthetische apertuurradar (SAR), die microgolfenergie naar het oceaanoppervlak zendt en de reflecties registreert om ijsbergen te volgen. De European Space Agency lanceerde ENVISAT (een observatiesatelliet die rond de polen van de aarde draait)[27] op 1 maart 2002. ENVISAT maakt gebruik van geavanceerde synthetische apertuurradar (ASAR)-technologie, die veranderingen in de oppervlaktehoogte nauwkeurig kan detecteren. De Canadian Space Agency lanceerde RADARSAT-2 in december 2007, die SAR- en multipolarisatiemodi gebruikt en hetzelfde baanpad volgt als RADARSAT-1 |
| |
| Moderne monitoring |
| IJsbergconcentraties en grootteverdelingen worden wereldwijd gemonitord door het U.S. National Ice Center (NIC), opgericht in 1995, dat analyses en voorspellingen maakt van de ijscondities in het Noordpoolgebied, Antarctica, de Grote Meren en de Chesapeake Bay. Meer dan 95% van de gegevens die worden gebruikt in de analyses van het zee-ijs zijn afkomstig van de externe sensoren op satellieten in een polaire baan die deze afgelegen gebieden van de aarde in kaart brengen. |
Het NIC is de enige organisatie die alle Antarctische ijsbergen een naam geeft en volgt. Het kent elke ijsberg die groter is dan 19 km langs ten minste één as een naam toe die bestaat uit een letter die het punt van oorsprong aangeeft en een doorlopend nummer.
De gebruikte letters zijn als volgt: |
| |
| A – lengtegraad 0° tot 90° W (Bellingshausenzee, Weddellzee) |
| B – lengtegraad 90° W tot 180° (Amundsenzee, oostelijke Rosszee) |
| C – lengtegraad 90° O tot 180° (westelijke Rosszee, Wilkesland) |
| D – lengtegraad 0° tot 90° O (Amery-ijsplaat, oostelijke Weddellzee) |
| |
Het Deense Meteorologisch Instituut houdt toezicht op ijsbergpopulaties rond Groenland met behulp van gegevens die zijn verzameld door de synthetische apertuurradar (SAR) op de
Sentinel-1-satellieten. |
|
|
 |
| IJsberg A22A in de Zuid-Atlantische Oceaan |
|
| Het zoete water dat door smeltende ijsbergen in de oceaan wordt geïnjecteerd, kan de dichtheid van het zeewater in de buurt van de ijsberg veranderen. Vers smeltwater dat op diepte vrijkomt, is lichter en daarom drijvend dan het omringende zeewater, waardoor het naar de oppervlakte stijgt. IJsbergen kunnen ook fungeren als drijvende golfbrekers, die invloed hebben op oceaan golven. |
| |
IJsbergen bevatten verschillende concentraties voedingsstoffen en mineralen die tijdens het smelten in de oceaan vrijkomen. Van ijsbergen afkomstige voedingsstoffen, met name het ijzer in sedimenten, kunnen fytoplanktonbloei aanwakkeren. Monsters verzameld van ijsbergen in Antarctica, Patagonië, Groenland, Spitsbergen en IJsland laten echter zien dat de ijzerconcentraties aanzienlijk variëren,[40] wat de pogingen om
de impact van ijsbergen op mariene ecosystemen te generaliseren compliceert. |
| |
 |
| IJsbergen in Disko Bay |
|
|
 |
| Het afkalven ijsberg A-38 voor de Filchner-Ronne-ijsplaat |
|
| |
| Recente grote ijsbergen |
| |
| IJsberg B15 is in 2000 afgekalfd van de Ross-ijsplaat en had aanvankelijk een oppervlakte van 11.000 vierkante kilometer. In november 2002 brak hij uit elkaar. Het grootste overgebleven stuk, ijsberg B-15A, met een oppervlakte van 3.000 vierkante kilometer , was nog steeds de grootste ijsberg op aarde totdat hij op 27 oktober 2005 aan de grond liep en in verschillende stukken brak, een gebeurtenis die werd waargenomen door seismografen op de ijsberg en in heel Antarctica. Er is geopperd dat deze breuk ook mogelijk is veroorzaakt door de deining van de oceaan die werd gegenereerd door een storm in Alaska 6 dagen eerder en 13.500 kilometer verderop. |
| |
| |
Een van de meest beruchte ijsbergen in de geschiedenis is de ijsberg die de Titanic deed zinken. De catastrofe leidde kort daarna tot de oprichting
van een International Ice Patrol. IJsbergen op zowel het noordelijk als het zuidelijk halfrond worden vaak vergeleken in grootte met veelvouden van de 59,1 vierkante kilometer oppervlakte van Manhattan Island. |
| |
 |
| Schilderij van een grote ijsberg en een kleine skiff op de voorgrond |
|
|
 |
| Albert Bierstadts schilderij The Iceberg |
|
| |
Kunstenaars hebben ijsbergen gebruikt als onderwerp voor hun schilderijen. Frederic Edwin Church, The Icebergs, 1861 werd geschilderd naar schetsen die Church voltooide tijdens een boottocht voor de kust van Newfoundland en Labrador. Caspar David Friedrich, The Sea of Ice,
1823–1824 is een poollandschap met een ijsberg en een scheepswrak dat de gevaren van dergelijke omstandigheden afbeeldt. William Bradford maakte gedetailleerde schilderijen van zeilschepen aan de arctische kust en was gefascineerd door ijsbergen. Albert Bierstadt maakte in 1883 en 1884 studies over arctische reizen aan boord van stoomschepen die de basis vormden voor zijn schilderijen van arctische scènes met kolossale ijsbergen die hij in de studio maakte. |
| |
|
|
|
|
|
|
