|
|
|
Een keteldal, kaar, cirque of firnbekken indien nog gevuld met sneeuw/ijs/firn is een half cirkelvormige vallei gevormd door de erosie die door een gletsjer wordt veroorzaakt. Een keteldal kan tot een vierkante kilometer groot worden en bevindt zich op een berghelling, met aan drie zijden kliffen. Er kan zich een meer bevinden in de ketel, die aan de vierde zijde wordt afgegrensd door harde rots of door een morene, een soort dam van door
de gletsjer voortgeduwd puin. |
| |
 |
| Afbeelding-1 |
|
|
 |
| Afbeelding-2 |
|
|
 |
| Afbeelding-3 |
|
|
| 1: Cirque de Navacelles |
| 2: Upper Thornton Lake Cirque in het North Cascades National Park, VS. |
| 3: Twee cirques met semi-permanente sneeuwplekken nabij het Abisko Nationaal Park, Zweden |
| |
De concave vorm van een gletsjercirque is open aan de bergafwaartse kant, terwijl het komvormige gedeelte over het algemeen steil is. Klifachtige hellingen, waar ijs en vergletsjerd puin samenkomen en samenkomen, vormen de drie of meer hogere zijden. De bodem van de cirque eindigt komvormig, omdat het de complexe convergentiezone is van het combineren van ijsstromen uit meerdere richtingen en hun bijbehorende rotslasten. Daarom ervaart het iets grotere erosiekrachten en wordt het meestal te diep uitgediept onder het niveau van de lage-zijde uitlaat (stage) van de cirque en zijn dalende vallei. Als de cirque onderhevig is aan seizoensgebonden smelten, vormt de bodem van de cirque meestal een klein meer
achter een dam, die de stroomafwaartse grens van de gletsjeruitdieping markeert. De dam zelf kan bestaan uit morenen, gletsjers of een rand van het onderliggende gesteente. |
| |
| De fluviale cirque of makhtesh, gevonden in karstlandschappen, wordt gevormd door intermitterende rivierstroming die door lagen kalksteen en krijt snijdt en steile kliffen achterlaat. Een gemeenschappelijk kenmerk voor alle fluviale erosie cirques is een terrein dat erosiebestendige bovenste structuren omvat die materialen bedekken die gemakkelijker eroderen. |
| |
| |
| Glaciale cirques worden gevonden in bergketens over de hele wereld, klassieke cirques zijn doorgaans ongeveer een kilometer lang en een kilometer breed. Ze liggen hoog op een berghelling nabij de firnlijn en worden doorgaans aan drie kanten gedeeltelijk omringd door steile kliffen. De hoogste klif wordt vaak een kopwand genoemd. De vierde zijde vormt de lip, drempel of drempel, de zijde waar de gletsjer wegstroomde van de cirque. Veel gletsjercirques bevatten tarns die zijn afgedamd door puin of een bedrock-drempel. Wanneer er genoeg sneeuw is verzameld, kan deze uit de opening van de kom stromen en valleigletsjers vormen die meerdere kilometers lang kunnen zijn. |
| |
| Cirques ontstaan onder gunstige omstandigheden; op het noordelijk halfrond omvatten de omstandigheden de noordoostelijke helling, waar ze beschermd zijn tegen het grootste deel van de energie van de zon en tegen de heersende winden. Deze gebieden zijn beschut tegen hitte, wat de ophoping van sneeuw bevordert; als de ophoping van sneeuw toeneemt, verandert de sneeuw in gletsjerijs. Het proces van nivatie volgt, waarbij een holte in een helling kan worden vergroot door ijsafscheiding en gletsjererosie. |
| |
| IJsafscheiding erodeert de verticale rotswand en zorgt ervoor dat deze uiteenvalt, wat kan resulteren in een lawine die meer sneeuw en gesteente naar beneden brengt om toe te voegen aan de groeiende gletsjer. Uiteindelijk kan deze holte groot genoeg worden dat gletsjererosie intensiveert. De vergroting van deze open concaviteit creëert een grotere lijwaartse afzettingszone, wat het proces van gletsjervorming verder bevordert. Puin (of till) in het ijs kan ook het oppervlak van de bedding afslijten; Als ijs langs een helling naar beneden beweegt, heeft dat een soort schuurpapiereffect op het onderliggende gesteente, waar het overheen schuurt. |
|
|
 |
| Vorming van cirque en resulterende tarn |
|
| |
Uiteindelijk kan de holte een grote komvorm in de zijkant van de berg worden, waarbij de kopwand wordt verweerd door ijsafscheiding en ook
wordt geërodeerd door plukken. Het bekken zal dieper worden naarmate het verder wordt geërodeerd door ijsafscheiding en slijtage. Als ijsafscheiding, plukken en slijtage doorgaan, zullen de afmetingen van de cirque toenemen, maar het aandeel van de landvorm zou ongeveer hetzelfde blijven. Een bergschrund vormt zich wanneer de beweging van de gletsjer het bewegende ijs scheidt van het stationaire ijs, waardoor een spleet ontstaat. De erosiemethode van de kopwand die tussen het oppervlak van de gletsjer en de bodem van de cirque ligt, wordt toegeschreven aan vries-dooimechanismen. De temperatuur in de bergschrund verandert echter heel weinig, maar studies hebben aangetoond dat ijsafscheiding (vorstverbrijzeling) kan plaatsvinden met slechts kleine veranderingen in temperatuur. Water dat in de bergschrund stroomt, kan door het omringende ijs worden afgekoeld tot het vriespunt, waardoor vries-dooi-mechanismen kunnen optreden. |
| |
 |
| Afbeelding-4 |
|
|
 |
| Afbeelding-5 |
|
|
 |
| Afbeelding-6 |
|
|
| 4: Maritsa-cirque in het Rila-gebergte, Bulgarije |
5: De Lower Curtis Glacier in het North Cascades National Park is een goed ontwikkelde cirque-gletsjer; als de gletsjer zich blijft terugtrekken
en wegsmelten, kan er zich een meer in het bekken vormen |
| 6: Lake Seal, Mt. Field National Park, Tasmanië – een cirque gevormd door een gletsjer is zichtbaar in de wanden rond Lake Seal |
| |
Als twee aangrenzende cirques naar elkaar toe eroderen, ontstaat er een arête, of steile bergkam. Als drie of meer cirques naar elkaar toe eroderen, ontstaat er een piramidale piek. In sommige gevallen wordt deze piek toegankelijk gemaakt door een of meer arêtes. De Matterhorn in de Europese Alpen is een voorbeeld van zo'n piek. Waar cirques achter elkaar ontstaan, ontstaat er een cirquetrap, zoals bij het Zastler Loch in het Zwarte Woud.
Omdat gletsjers alleen boven de sneeuwgrens kunnen ontstaan, levert het bestuderen van de locatie van huidige cirques informatie op over vroegere ijstijdenpatronen en over klimaatverandering. |
| |
| Fluviale-erosie cirqueformatie |
| Hoewel het minder gebruikelijk is, wordt de term cirque ook gebruikt voor amfitheatervormige, fluviale-erosiekenmerken. Bijvoorbeeld, een ongeveer 200 vierkante kilometer grote anticlinale erosiecirque ligt op 30°35′N 34°45′E op de zuidelijke grens van de Negev-hooglanden. Deze erosiecirque of makhtesh werd gevormd door intermitterende rivierstroming in de Makhtesh Ramon die door lagen kalksteen en krijt sneed, wat resulteerde in cirquewanden met een steile helling van 200 meter. De Cirque du Bout du Monde is een ander dergelijk kenmerk, gecreëerd in karstterrein in de regio Bourgondië van het departement Côte-d'Or in Frankrijk. |
| |
| Nog een ander type cirque gevormd door fluviale erosie is te vinden op het eiland Réunion, dat de hoogste vulkanische structuur in de Indische Oceaan omvat. Het eiland bestaat uit een actieve schildvulkaan (Piton de la Fournaise) en een uitgedoofde, diep geërodeerde vulkaan (Piton des Neiges). Drie cirques zijn daar geërodeerd in een reeks van geagglomereerde, gefragmenteerde rotsen en vulkanische breccie geassocieerd met kussenlava bedekt door meer coherente, vaste lava. |
|
|
 |
| De Cirque du Bout du Monde |
|
| |
| Een gemeenschappelijk kenmerk voor alle cirques gevormd door fluviale erosie is een terrein dat erosiebestendige bovenste structuren omvat die materialen bedekken die gemakkelijker eroderen. |
| |
| Opmerkelijke cirques |
| |
 |
| Afbeelding-7 |
|
|
 |
| Afbeelding-8 |
|
|
 |
| Afbeelding-9 |
|
| |
| 7: De Western Cwm met de Lhotse-wand van Mount Everest op de achtergrond |
| 8: Tuckerman Ravine cirque, kopwand en lenteskiërs, New Hampshire |
| 9: Cirque de Gavarnie, Franse Pyreneeën |
| |
|
|
|
|
|
|
