Noordpoolcirkel

De noordpoolcirkel is de parallel op ongeveer 66° 33' noorderbreedte. Doordat de axiale variatie van de aarde niet constant is, varieert de uiterste plaats waar de zon een dag per jaar niet ondergaat volgens de Milanković-parameters met een periode van 41.000 jaar tussen de 65,5 en 68°. Het laatste minimum was 10.700 jaar geleden op 65,6° en het volgende maximum ligt over 9800 jaar op 67,4°.

Deze poolcirkel loopt voor grote delen over land, in tegenstelling tot de zuidpoolcirkel. In Europa loopt hij over het noordelijkste puntje van IJsland en verder over Noorwegen, Zweden, Finland en dan in Rusland door Kola en Siberië. Op het Noord-Amerikaanse continent loopt de cirkel over Alaska (Verenigde Staten), Canada en Groenland.

De stad Rovaniemi, de officieuze hoofdstad van Lapland, ligt vrijwel op deze breedtegraad.

Ten noorden van deze cirkel ligt het gebied waar de zon gedurende een aantal nachten rond
21 juni niet onder gaat, de zg. middernachtzon. Hoe noordelijker men komt hoe meer nachten
het betreft. Overigens kan men iets ten zuiden van de noordpoolcirkel dit verschijnsel ook beleven op een hoger gelegen punt.

In de winter komt de zon op het noordelijk halfrond in een aantal dagen rond 21 december niet boven de horizon ten noorden van de noordpoolcirkel. En ook hier geldt: hoe noordelijker hoe meer dagen het betreft.

Kaart rechts: De gestippelde blauwe lijn geeft de Noordpoolcirkel aan

Middernachtzon en poolnacht

De poolcirkel is de meest zuidelijke breedtegraad op het noordelijk halfrond waarop het middelpunt van de zon gedurende vierentwintig uur continu boven of onder de horizon kan blijven, als gevolg hiervan is het middelpunt van de zon minstens één keer per jaar op elke locatie binnen de poolcirkel zichtbaar om middernacht ter plaatse, en minstens één keer is het middelpunt niet zichtbaar om twaalf uur ter plaatse.

Direct op de poolcirkel vinden deze gebeurtenissen in principe precies één keer per jaar plaats: respectievelijk tijdens de zonnewendes van juni en december. Vanwege atmosferische refractie en luchtspiegelingen, en ook omdat de zon verschijnt
als een schijf en niet als een punt, is een deel van de middernachtzon echter zichtbaar, op de nacht van de noordelijke

Relatie van de axiale helling van de aarde (ε) tot de tropische en poolcirkels

zomerzonnewende, op een breedtegraad van ongeveer 50 boogminuten (′) (90 km ten zuiden van de poolcirkel. Op dezelfde manier kan op de dag van de noordelijke winterzonnewende een deel van de zon tot ongeveer 50′ ten noorden van de poolcirkel worden gezien. Dat geldt op zeeniveau, die grenzen nemen toe met de hoogte boven zeeniveau, hoewel er in bergachtige gebieden vaak geen direct zicht is op de ware horizon.

Menselijke bewoning

De grootste gemeenschappen ten noorden van de poolcirkel bevinden zich in Rusland, Noorwegen en Zweden: Moermansk (inwonersaantal 295.374) en Norilsk (178.018) in Rusland; Tromsø (75.638) in Noorwegen, Vorkuta (58.133) in Rusland, Bodø (52.357) en Harstad (24.703) in Noorwegen; en Kiruna, Zweden (22.841). Rovaniemi (62.667) in Finland is de grootste nederzetting in de directe omgeving van de poolcirkel, 6 km ten zuiden van de lijn. Salekhard (51.186) in Rusland is de enige stad ter wereld die direct op de poolcirkel ligt.

Daarentegen heeft de grootste Noord-Amerikaanse gemeenschap ten noorden van de poolcirkel, Sisimiut (Groenland), ongeveer 5.600 inwoners. In de Verenigde Staten is Utqiagvik, Alaska (voorheen bekend als Barrow) de grootste nederzetting ten noorden van de poolcirkel met ongeveer 5.000 inwoners. De grootste dergelijke gemeenschap in Canada is Inuvik in de Northwest Territories, met 3.137 inwoners.