|
|
|
Superatmosferische flits of superatmosferische ontlading zijn termen die onderzoekers soms gebruiken om te verwijzen naar een familie van plotselinge elektrische verschijnselen die zich voordoen ver boven de hoogten van normale flitsen. Het geprefereerde en algemene gebruik is
transiënt lichteffect (TLE) om te verwijzen naar verschillende soorten elektrische ontladingsverschijnselen in de hogere atmosfeer, die niet enkele
van de kenmerken bezitten van de meer bekende flitsen in de troposfeer. ELT's omvatten vreemde rode ('wraiths' of 'elfen') of halo-achtige verschijnselen, en enorme blauwe jets. |
 |
| De verschillende vormen van kortstondige lichtverschijnselen. |
|
|
|
| Farfadet tijdens een onweersbui, waargenomen door NASA. De kleur komt door de druk van de distikstof. |
|
| Het bestaan van voorbijgaande lichtverschijnselen, minder algemeen kortstondige lichtverschijnselen of bovenste atmosferische flitsen genoemd, werd in de jaren twintig onderzocht door de Schotse natuurkundige C.T.R. Wilson. De eerste TLE werd echter pas begin jaren negentig ontdekt en registreerde een verre onweersbui. Een TLE werd later geïdentificeerd, hoewel deze slechts in twee frames van de film verscheen. Vervolgens zijn TLE's opgenomen door een groot aantal optische opnamesystemen. Begin 2009 wordt het totale aantal geregistreerde gebeurtenissen geschat op enkele tienduizenden. Het totale aantal gevallen van TLE's wordt op basis van waarnemingen van de FORMOSAT-2-satelliet geschat op enkele miljoenen gebeurtenissen per jaar. |
| |
| TLE's zijn optische fluorescentieverschijnselen, veroorzaakt door elektrische ontladingen tijdens onderliggende stormen. Ze duren over het algemeen tussen minder dan een milliseconde en meer dan 2 seconden. |
| |
| |
Sprites zijn grootschalige elektrische ontladingen die hoog boven een onweerswolk of cumulonimbus plaatsvinden, waardoor een behoorlijk gevarieerd scala aan visuele vormen ontstaat. Ze worden veroorzaakt door de ontladingen van positieve bliksem tussen de onweerswolk en de grond. Ze zijn normaal gesproken roodachtig oranje of groenachtig blauw gekleurd, met hangende ranken eronder en boogvormige takken erboven. Ze kunnen ook worden voorafgegaan door een roodachtige halo, ook wel een sprite-halo genoemd. Ze komen vaak voor in clusters en reiken
50 kilometer tot 90 kilometer boven het aardoppervlak. Sprites zijn al duizenden keren waargenomen. Sprites zijn verantwoordelijk gehouden voor anderszins onverklaarbare ongelukken waarbij voertuigen op grote hoogte boven onweersbuien betrokken zijn. |
 |
| sprites tijdens een onweersbui in Argentinië |
|
|
 |
| Een rode sprite gezien vanuit het ISS. |
|
|
 |
| Een rode sprite boven Hongarije |
|
Hoewel jets worden beschouwd als een soort bliksem in de bovenste atmosfeer, is gebleken dat ze componenten zijn van troposferische bliksem
en een soort wolk-naar-lucht-ontlading die begint in een onweersbui en zich naar boven verplaatst. Andere soorten TLE's zijn daarentegen niet elektrisch verbonden met bliksem in de troposfeer, ondanks dat ze erdoor worden geactiveerd. De twee belangrijkste soorten jets zijn blauwe jets
en gigantische jets. Blauwe starters worden beschouwd als een zwakkere vorm van blauwe jets. |
| |
| Blauwe jets |
Aangenomen wordt dat blauwe jets worden geïnitieerd als normale bliksemontladingen
tussen het bovenste positieve ladingsgebied in een onweerswolk en een negatieve afschermingslaag die boven dit ladingsgebied aanwezig is. Het positieve uiteinde van het leidersnetwerk vult het gebied met negatieve lading voordat het negatieve uiteinde het
gebied met positieve lading vult, en de positieve leider verlaat vervolgens de wolk en plant zich naar boven voort. |
| |
Vroeger werd aangenomen dat blauwe jets niet direct verband hielden met bliksemflitsen,
en dat de aanwezigheid van hagel op de een of andere manier tot het optreden ervan leidde. Ze zijn ook helderder dan sprites en, zoals geïmpliceerd door hun naam, blauw van kleur. Aangenomen wordt dat de kleur het gevolg is van een reeks blauwe en bijna-ultraviolette emissielijnen van neutrale en geïoniseerde moleculaire stikstof. |
| |
| Ze werden voor het eerst opgenomen op 21 oktober 1989, op een monochrome video van een onweersbui aan de horizon, genomen vanuit de Space Shuttle terwijl deze boven Australië vloog. Blauwe jets komen veel minder vaak voor dan sprites. |
|
|
 |
Gigantische jet gezien vanaf de top van
Mauna Kea, Hawaii. |
|
| |
In 2007 waren er minder dan honderd afbeeldingen verkregen. Het merendeel van deze afbeeldingen, waaronder de eerste kleurenafbeeldingen, wordt geassocieerd met een enkele onweersbui. Deze zijn gemaakt tijdens een reeks vliegtuigvluchten uit 1994 om sprites te bestuderen.
Meer recentelijk zijn de bron en vorming van blauwe jets waargenomen vanuit het Internationale Ruimtestation. |
| |
| Blauwe starters |
| Blauwe starters werden ontdekt op video van een nachtelijke onderzoeksvlucht rond onweersbuien en lijken een opwaarts bewegend lichtfenomeen te zijn dat nauw verwant is aan blauwe jets. Ze lijken korter en helderder te zijn dan blauwe jets en bereiken hoogten. van slechts maximaal 20 km. Blauwe starters lijken blauwe jets te zijn die het nooit helemaal redden. |
| |
| Gigantische jets |
Waar wordt aangenomen dat blauwe jets beginnen tussen het bovenste positieve ladingsgebied en een negatieve afschermingslaag direct boven
dit gebied, lijken gigantische jets te initiëren als een intrawolkflits tussen de middelste negatieve en bovenste positieve ladingsgebieden in de onweerswolk. De negatief geladen leider ontsnapt vervolgens vanuit de wolk naar de ionosfeer voordat hij zich in de wolk kan ontladen.
Gigantische jets bereiken grotere hoogten dan blauwe jets en eindigen op 90 km. Hoewel ze visueel lijken op sprites van het worteltype,
verschillen gigantische jets doordat ze niet geassocieerd zijn met bliksem van wolk naar aarde en zich langzamer voortplanten vanuit de wolk. |
| ELVES |
| ELVES (Emission of Light and Very Low Frequency verstoringen als gevolg van elektromagnetische pulsbronnen) verschijnen vaak als een zwakke, afgeplatte, uitdijende gloed met een diameter van ongeveer 400 km die doorgaans slechts één milliseconde aanhoudt. Ze komen voor in de ionosfeer, 100 km boven de grond tijdens onweersbuien. |
| |
| Hun kleur was enige tijd onbekend, maar nu is bekend dat deze rood is. ELVES werden voor het eerst geregistreerd tijdens een andere shuttle-missie, dit keer op 7 oktober 1990 voor de kust van Frans-Guyana. Die ELVES werden ontdekt in de Shuttle Video door het Mesoscale Lightning Experiment (MLE)-team van het Marshall Space Flight Center. |
| |
| ELVES is een grillig acroniem voor emissies van licht en zeer lage frequentieverstoringen als gevolg van elektromagnetische pulsbronnen. Dit verwijst naar het proces waarmee het licht wordt gegenereerd; de excitatie van stikstofmoleculen als gevolg van elektronenbotsingen (de elektronen zijn mogelijk van energie voorzien door de elektromagnetische puls veroorzaakt door een ontlading van een onderliggend onweer). |
|
|
 |
| ELVES boven Possagno, Italy. |
|
| |
| Trolls |
TROLLs (Transient Red Optical Luminous Lineaments) komen voor na sterke sprites en verschijnen als rode vlekken met vage staarten,
en op snellere camera's verschijnen ze als een snelle reeks gebeurtenissen, beginnend als een rode gloed die zich vormt na een sprite-rank,
die produceert later een rode streep naar beneden vanaf zichzelf. Ze lijken op jets. |
| |
| Pixies |
| Pixies werden voor het eerst waargenomen tijdens het STEPS-programma in de zomer van 2000, een multi-organisatorische veldprogramma dat de elektrische kenmerken van onweersbuien op de High Plains onderzocht. Een reeks ongebruikelijke, witte lichtgevende gebeurtenissen bovenop het onweer werd waargenomen gedurende een periode van 20 minuten, die elk gemiddeld 16 milliseconden duurden. Ze werden later pixies genoemd. Deze elfjes hebben een diameter van minder dan 100 meter en hebben niets te maken met bliksem. |
| |
| Ghosts |
Ghosts (groene emissies van opgewonden zuurstof in Sprite Tops) zijn zwakke, groene gloed die verschijnen binnen de voetafdruk van een rode sprite, die achterblijven nadat het rood is verdwenen en in milliseconden vervagen. Hoewel mogelijke voorbeelden van geesten te zien zijn in historische beelden, werden geesten in 2019 voor het eerst opgemerkt als een exclusief fenomeen door stormjagers Hank Schyma en Paul M Smith.
Een artikel dat in december 2023 werd gepubliceerd over observaties van een spookgebeurtenis in september 2019 meldde de aanwezigheid van aangeslagen atomaire zuurstof, evenals atomair ijzer en nikkel, moleculaire stikstof en ionische moleculaire zuurstof. Atomair natrium en ionisch silicium werden ook gedetecteerd. |
| |
| Gnomes |
Een Gnome is een soort bliksem: een kleine, korte lichtpiek die naar boven wijst vanaf de aambeeldtop van een onweerswolk, veroorzaakt doordat sterke opwaartse luchtstromen vochtige lucht boven het aambeeld duwen. Het duurt slechts een paar microseconden. Het is ongeveer 200 meter breed en maximaal 1 kilometer hoog. De kleur is onbekend, aangezien deze alleen in zwart-witbeelden is waargenomen. De meeste bronnen
noemen ze onofficieel Gnomes. |
| |
|
|
Bronnen: Wikipedia-nl, Wikipedia-en, Wikipedia-de, Wikipedia-fr |
|
|
|
|
|
|
