|
|
|
Glaciologie of gletsjerkunde is de wetenschap die zich met de bestudering van ijs, gletsjerijs, gletsjers en landijs bezighoudt. Het gaat hierbij zowel
om bestuderen van glaciale fenomenen die vandaag de dag optreden, als om de studie van glaciaties uit het verleden. Het is een interdisciplinaire aardwetenschap en omvat delen van geologie, klimatologie, meteorologie, hydrologie en natuurkunde. |
| |
 |
| Perito Morenogletsjer in Argentinië |
|
|
 |
| De Bylot Island-gletsjer, die komt uit de binnenste ijskap van het Byam Martin-gebergte. |
|
| |
| Deelgebieden |
| |
| Gletsjeronderzoek |
| Gletsjers worden tegenwoordig wereldwijd bestudeerd. Er wordt met name gekeken naar veranderingen in de massabalans, dat wil zeggen of een gletsjer netto aangroeit of zich terugtrekt. Als gevolg van de opwarming van de Aarde, trekken veel van de kleinere gletsjers zich momenteel terug. De grootste twee ijskappen op aarde, die van Groenland en Antarctica, zijn zo groot dat het in praktijk bijna onmogelijk is om met conventionele methodes de massabalans betrouwbaar vast te stellen. Daarom worden er nieuwe technieken ontwikkeld waarbij men met behulp van satellieten de ijsvolumeveranderingen van deze ijskappen probeert te volgen. |
| Lees meer over gletsjers |
| |
| IJskernonderzoek |
| Er zijn boringen in de ijskappen van onder meer Groenland en Antarctica verricht om ijskernen te verkrijgen. Deze kernen zijn van groot belang om een inzicht te verkrijgen in klimaatveranderingen gedurende het het Midden en Laat Pleistoceen en het Holoceen. |
| Lees meer over ijskernen |
| |
| Glaciale sedimentologie |
Dit deelgebied omvat de studie van glaciale sedimenten. Ook wordt er aandacht besteed aan glaciofluviale sedimenten, die in een glaciaal milieu
door smeltwaterrivieren zijn afgezet. De glaciale sedimentologie onderscheidt zich van andere disciplines binnen de sedimentologie doordat het actualiteitsprincipe niet altijd even makkelijk toepasbaar is. De processen die zich voordoen onder een kilometers dikke, stromende ijskap, kunnen immers niet ter plaatse bestudeerd worden, terwijl juist deze processen van groot belang zijn voor de vorming van veel glaciale sedimenten. |
| |
| Glaciale geomorfologie |
| Binnen dit deelgebied worden landvormen bestudeerd die het directe of indirecte gevolg zijn van ijsbedekking. Dit kan inzichten opleveren over de omvang en chronologie van glaciaties. Om landvormen in kaart te brengen worden vaak remote sensing-technieken gebruikt, maar uiteindelijk is er meestal ook sedimentologische studie noodzakelijk om de glaciale processen die aan de landvormen ten grondslag liggen te kunnen begrijpen. |
| Lees meer over Glaciale processen |
| |
| Typen gletsjers |
|
| Gletsjers kunnen worden geïdentificeerd aan de hand van hun geometrie en de relatie met de omringende topografie. Er zijn twee algemene categorieën van ijstijd die glaciologen onderscheiden: alpiene ijstijd, ophopingen of rivieren van ijs beperkt tot valleien; en continentale ijstijd, onbeperkte accumulaties die ooit een groot deel van de noordelijke continenten bedekten. |
|
| Alpine |
| ijs stroomt door de valleien van bergachtige gebieden en vormt een ijstong die naar de vlaktes eronder beweegt. Alpengletsjers hebben de neiging de topografie ruiger te maken door bestaande kenmerken toe te voegen en te verbeteren. Verschillende kenmerken zijn onder meer grote ravijnen die cirques en arêtes worden genoemd, dit zijn bergkammen waar de randen van twee keteldalen samenkomen. |
|
| Continentaal |
een ijskap die tegenwoordig alleen op hoge breedtegraden (Groenland/Antarctica) wordt aangetroffen, met een oppervlakte van duizenden
vierkante kilometers en duizenden meters dik. Deze hebben de neiging het landschap glad te strijken. |
|
| Accumulatie zone |
| Waar de vorming van ijs sneller gaat dan de verwijdering ervan. |
| |
| Ablatie- of verspillings zone |
| Wanneer de som van smelten, afkalven en verdampen (sublimatie) groter is dan de hoeveelheid sneeuw die elk jaar wordt toegevoegd |
| |
| Gletsjer evenwichtslijn en ELA |
De gletsjerevenwichtslijn is de lijn die het glaciale accumulatiegebied erboven scheidt van het ablatiegebied eronder. De evenwichtslijnhoogte (ELA)
en de verandering ervan door de jaren heen is een belangrijke indicator voor de gezondheid van een gletsjer. Langetermijnmonitoring van de ELA
kan worden gebruikt als indicatie voor klimaatverandering. |
| |
| |
| Wanneer een gletsjer een accumulatie-input door neerslag (sneeuw of opnieuw aanvriezende regen) ervaart die de output door ablatie overtreft, vertoont de gletsjer een positieve massabalans van de gletsjer en zal deze vooruitgaan. Omgekeerd, als het volumeverlies (door verdamping, sublimatie, smelten en afkalven) groter is dan de accumulatie, vertoont de gletsjer een negatieve massabalans en zal de gletsjer terugsmelten. Gedurende tijden waarin het volume dat door neerslag in de gletsjer wordt ingevoerd gelijk is aan het ijsvolume dat verloren gaat door afkalven, verdampen en smelten, verkeert de gletsjer in een stabiele toestand. |
| |
| Sommige gletsjers vertonen perioden waarin de gletsjer in een extreem tempo vooruitgaat, dat wil zeggen doorgaans 100 keer sneller dan wat als normaal wordt beschouwd. Dit wordt een stijgende gletsjer genoemd. Piekperiodes kunnen voorkomen met een interval van 10 tot 15 jaar, bijvoorbeeld op Spitsbergen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door een langdurige accumulatieperiode op subpolaire gletsjers die in het accumulatiegebied aan de grond bevroren zijn. Wanneer de spanning als gevolg van het extra volume in het accumulatiegebied toeneemt, kan het druksmeltpunt van het ijs aan de basis worden bereikt, zal het basale gletsjerijs smelten en zal de gletsjer op een film van smeltwater terechtkomen. |
| |
 |
| Afbeelding-1 |
|
|
 |
| Afbeelding-2 |
|
| |
1: Khurdoping-gletsjer en Shimshal-rivier, Gilgit-Baltistan, Noord-Pakistan 2017. Verschillende gletsjers stromen de Shimshal-vallei in en zijn
geneigd de rivier te blokkeren. De Khurdopin-gletsjer is in 2016-2017 enorm gegroeid, waardoor een aanzienlijk meer ontstond. |
2: Gletsjers van de Shimsal-vallei vanuit de ruimte, 13 mei 2017. De Khurdopin-gletsjer heeft de Shimshal-rivier afgedamd en vormt een
gletsjermeer. De rivier is begonnen een pad door de teen van de gletsjer te banen. Begin augustus 2017 was het meer volledig drooggelegd.17. Verschillende gletsjers stromen de Shimshal-vallei in en zijn
geneigd de rivier te blokkeren. De Khurdopin-gletsjer is in 2016-2017 enorm gegroeid, waardoor een aanzienlijk meer ontstond. |
2: Gletsjers van de Shimsal-vallei vanuit de ruimte, 13 mei 2017. De Khurdopin-gletsjer heeft de Shimshal-rivier afgedamd en vormt een
gletsjermeer. De rivier is begonnen een pad door de teen van de gletsjer te banen. Begin augustus 2017 was het meer volledig drooggelegd. |
| |
| Bewegingssnelheid |
| De beweging van gletsjers is meestal langzaam. De snelheid varieert van enkele centimeters tot enkele meters per dag. De bewegingssnelheid is afhankelijk van de onderstaande factoren: |
| |
- Temperatuur van het ijs. Een poolgletsjer vertoont koud ijs met temperaturen ver onder het vriespunt van het oppervlak tot de basis.
Hij zit bevroren aan zijn bed. Een gematigde gletsjer heeft het hele jaar door een smeltpunttemperatuur, van het oppervlak tot de basis.
Hierdoor kan de gletsjer over een dun laagje smeltwater glijden. De meeste gletsjers in alpiene gebieden zijn gematigde gletsjers. |
| - Helling van de helling. |
| - Dikte van de gletsjer. |
| - Subglaciale waterdynamiek |
| |
|
|
|
|
|
|
