|
|
|
Een meteorologische kolom (weerkolom, pilaar, huis, kiosk, Wettersäule of Wetterhäuschen) is een kleine, meestal historische en decoratieve torenachtige structuur met meteorologische instrumenten die afzonderlijk in een openbare ruimte zijn gebouwd. De oorspronkelijke betekenis van
de weerkolommen was voornamelijk esthetische, educatieve, popularisering, meteorologische en algemene informatie. Momenteel hebben deze reeds technische en culturele monumenten hun basisinformatief karakter grotendeels verloren, maar hun maatschappelijke en historische betekenis behouden. |
| |
| 1: Liberec - neo-renaissancekolom uit de werkplaats van W. Lambrecht aan de achtergevel van het stadhuis (model Hortensia) |
| 2: Hradec Králové - weerindicator voor de voormalige jezuïeten-slaapzaal op het Grote Plein uit 1913 |
| 3: Opava - een originele meteorologische zuil in de boomgaarden van Dvořák genaamd de "kikkerbarometer" |
| |
| Geschiedenis |
| |
Meteorologische zuilen werden voornamelijk gemaakt van de tweede helft van de 19e eeuw tot de jaren 1930. Hun geografische voorkomen is geconcentreerd in Centraal-Europa, met talrijker in het voormalige Oostenrijk-Hongarije. Ze werden voor het eerst geplaatst op kuurpromenades, waar het weer een bijzonder belangrijke rol speelde, en op de pleinen van vooruitstrevende steden. Ze versierden vaak het gebied voor scholen, gemeentehuizen en nieuw opkomende stadsparken. Ze hebben werk gevonden in een drukke stedelijke omgeving, maar ook op een rustige plek
met parken en tuinen. Als een modegolf verspreidden ze zich in de jaren 1880 voornamelijk vanuit Oostenrijk en Duitsland naar de Tsjechische
landen en drongen geleidelijk niet alleen door in steden en kuuroorden, maar ook op de dorpspleinen |
| |
| De oprichting van meteorologische kolommen op ons grondgebied was vaak verbonden met het Sudeten-Duitse gebied. Ongeveer de helft van de bekende weerkiosken stond in deze gebieden. De meeste werden gevestigd in de uitlopers van het IJzergebergte, het Reuzengebergte en het Jeseníky-gebergte, daarna in de buurt van Hradec Králové, in de buurt van Liberec en op het grondgebied van Noord-Moravië en Silezië. Veel van deze gebouwen vinden we ook in de omgeving van West-Boheemse kuuroorden en ook ten noorden van Olomouc. In sommige steden werden verschillende meteorologische zuilen gebouwd. Het is bekend dat er minstens vier waren op het grondgebied van Jablonec nad Nisou |
| |
De oprichting van meteorologische kolommen werd gedreven door een poging om openbare ruimtes te verfraaien, het werk en de vaardigheden
van lokale kunstenaars te tonen, maar ook om de voortgang van de culminerende industriële revolutie te presenteren in de vorm van precisie-mechanische meetinstrumenten voor het weer. De oprichters van meteorologische zuilen waren meestal sier-, berg- en toeristenverenigingen financieel ondersteund door bijvoorbeeld invloedrijke figuren, leden van gemeenteraden en fabriekseigenaren. |
| |
| De populariteit van meteorologische zuilen piekte waarschijnlijk rond de eeuwwisseling van de 19e en 20e eeuw en kort daarna. Als een nieuwe modegolf keerde het terug in de jaren 1920. De vooruitgang in de beschikbaarheid van meteorologische metingen en weersvoorspellingen is echter vervangen door snelle weerberichten die via telegraaf worden verzonden. De populariteit van meteorologische zuilen verdween geleidelijk na de Tweede Wereldoorlog, toen veel gebouwen behoorlijk vervallen en zonder instrumentatie waren. |
|
| Meteorologische zuilen zijn gemaakt als unieke kunstwerken of in massa geproduceerd en besteld volgens de aanbiedingscatalogi van gespecialiseerde Duitse en Oostenrijkse bedrijven. De meest wijdverbreide en bekende zijn de producten van Wilhelm Lambrecht uit Göttingen in Duitsland en Heinrich Kappeller uit Wenen. Over het algemeen waren deze kleine constructies gemaakt van verschillende materialen zoals steen, kunststeen, baksteen, hout, metaal en glas. |
| |
| De gebouwen waren meestal samengesteld uit een stenen sokkel, een eigen vierhoekig instrument en informatievitrines en decoratieve daken, vaak afgewerkt met een functionele of slechts een decoratieve windwijzer. Hun ontwerp is geïnspireerd op de bouwstijlen van die tijd met een aantal historiserende en decoratieve elementen of kunststof reliëfs. De versiering van de voorwerpen werd ook aangevuld met mystieke of astrologische tekens en symbolen. De meteorologische kolommen bereikten een hoogte van twee tot vier meter. Uitzonderlijk tot zes meter. Sommige werden direct als tuinhuisjes gebouwd, andere werden afgewerkt met een standbeeld of een dominant beeldhouwwerk. De diversiteit van hun ontwerp was bijna onbeperkt. |
|
| De meteorologische kolommen vertoonden altijd een thermometer, een barometer (meestal een aneroïde) en een hygrometer. Duurdere vormen van gebouwen werden ook uitgerust met hoogwaardige maximum-minimumthermometers, een universele Lambrecht-polymeter (speciale hygrometer) en opnameapparatuur met klokbewegingen (barografen, thermografen, hygrografen of hun combinaties). Ze waren vaak uitgerust met een unieke zogenaamde Lambrechtse weertelegraaf, die op ingenieuze wijze een thermometer en een hygrometer combineert in één apparaat en samen met een manometer die lokale weersvoorspelling op korte termijn mogelijk maakt. |
De populariteit van meteorologische polen zat vooral in dit technische gemak (weertelegraaf). Veel zuilen waren versierd met mechanische handklokken.
Hun aantal kwam vaak overeen met het aantal muren van het gebouw.
De klok werd niet alleen voor het eerst gebruikt, maar stelde weerwaarnemers in staat om de variabiliteit van meteorologische elementen in de loop van de tijd te beoordelen. |
| |
Diverse informatietabellen, statistische overzichten en handleidingen gaven inzicht in het belang van meteorologische metingen. Deze vereenvoudigden
het uitlezen van gemeten hoeveelheden en het samenstellen van lokale weersvoorspellingen. Op de daken van de gebouwen werden weerbanners geplaatst die de windrichting, uitzonderlijk ook de windsnelheid of juist de oriëntatie van de zijkanten van de wereld aangaven. In massa geproduceerde "Wettersäulen" (weerpolen) werden al geleverd samen met meteorologische instrumenten, maar voor oorspronkelijk gemaakte objecten in de Tsjechische landen was het moeilijk om hoogwaardige meetapparatuur te vinden. |
|
|
 |
| Lambrechts weertelegraaf op de meteorologische zuil van Liberec |
|
| |
| De toestellen werden vaak besteld via de aanbiedingscatalogi van buitenlandse bedrijven. Een ander probleem in vergelijking met de standaard meteorologische cabine die wordt gebruikt in de stationsnetwerken van het toenmalige Staatsinstituut voor Meteorologie in Praag (opvolger van het Weense Instituut voor de Oostenrijks-Hongaarse periode) was onvoldoende verminderde blootstelling aan de zon op een bepaald deel van de dag en weinig of geen ventilatie van de kolom. Ook was de behandeling en aanpassing van de apparaten slechts sporadisch en onsystematisch. Niettemin hebben meteorologische zuilen en hun instrumenten in hun tijd in belangrijke mate bijgedragen aan de popularisering van de meteorologie bij het grote publiek. |
| Bronnen:
Wikipedia-ch,
Wikipedia-de |
|
|
|
|
|
|
|
